Prirodna dobra Sokobanje

Sokobanja ima najdužu istoriju promocije banjskog turizma u Srbiji. Prvi posetilac stigao je zvanično 1837. godine da se oporavi, a mesto poznato je bilo i kao prirodno lečilište još od vremena Rimljana. Tajna sokobanjske terapijske moći leži u usklađenosti svih bogatih komponenti kojima ju je priroda obdarila. Plemeniti gas radon, koji se raspršuje u vazduhu i blagotvorno deluje na mnoge bolesti, čini Sokobanju tako regenerativnom (bronhijalna astma, hronični bronhitis, visok krvni pritisak, bolesti nervnog sistema i žlezda sa unutrašnjim lučenjem). Jonizacija, odnosno prisustvo negativnih jona u vazduhu, osvežava i okrepljuje.

Sokobanja ima nekoliko zaštićenih oblasti:
 

1. Oblast izuzetnih karakteristika "Sokograd – Lepterija" je kraj izuzetnih karakteristika i zaštićen je Odlukom SO Sokobanja – 1969. godine, koja je zasnovana na Zakonu o zaštiti prirode. Na osnovu Zakona o zaštiti životne sredine iz 1991. godine, lokalitet Lepterija – Sokograd je proglašen za prirodno dobro od izuzetnog značaja Uredbom Vlade Republike Srbije usvojenom 2002. godine. Uredbom su utvrđeni režimi zaštite II i III stepena u zaštićenom području.

   
    

2. "Ozrenska livade" – Odlukom SO Sokobanja (1973), na osnovu Zakona o zaštiti prirode, zaštićeno je područje jedinstvenosti Ozrenske livade (1991). Ovo veliko prirodno dobro obuhvata površinu od 237 hektara i zaštićeno je na nivou II kategorije.

   

    

3. Vodopad „Ripaljka“ spomenik prirode – Vodopad „Ripaljka” je prvi spomenik prirode naše zemlje, zaštićen 1949. godine odlukom Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje prirodnih retkosti. Zaštićeno područje površine 6,82 ha nalazi se na izvoru reke Gradanice na planini Ozren kod Sokobanje. Spomenik prirode „Ripaljka“ ustanovljen je radi očuvanja i unapređenja izuzetnih morfoloških i hidroloških karakteristika i lepote Ripaljke, najpoznatijeg i jednog od najlepših bigrenskih vodopada u Republici Srbiji, kao i očuvanja drugih prirodnih vrednosti kao i reke Gradanice koja predstavlja izvorište. U okolini spomenika prirode „Ripaljka“ uspostavljen je režim zaštite II stepena.

   

    

4. Specijalni rezervat prirode „Rtanj” obuhvata Rtanjski planinski masiv koji se nalazi u istočnoj Srbiji, odnosno jugozapadnom delu Karpatsko-balkanskog planinskog sistema, a njime upravljaju opštine Sokobanja i Boljevac. Pejzažne karakteristike područja definišu izraziti reljef sa kupastim vrhom Šiljak i izuzetno strmim padinama. Najznačajnije prirodne vrednosti Specijalnog rezervata prirode „Rtanj“ su: Unutrašnje kotline (Krivovir, Bogovinsko-šumarakovačka i Sokobanjska kotlina), kao i tektonski horst Rtnja sa delom Gole planine i površinskim južnim padinama Rtnja. Najstarije stene među ranijim paleozojskim, silurskim i devojačkim naslagama, koje se sastoje od niza dolomita i dolomitskih krečnjaka. Tu su i 14 speleoloških objekata (dve pećine, deset jama i dva pećinsko-pećinska objekta) i značajne hidrogeološke pojave (Mirovsko vrelo, Lukovsko vrelo i Mavrelo vrelo); Reliktne šumske grupe (mešovite zajednice jelovih i bukovih šuma), termofilne šume i šikare hrastovog pojasa, mezofilne bukove i bukovo-jelove šume, šume slada i trešnje i uspostavljena vegetacija. Fitocenoza Ceterachi-Ramondetum serbicae, endemična ljubičica (Viola grisebachiana) sa kamenim usevom (Sakifraga paniculata), kserofilni oblici zeljaste vegetacije (pašnjaci, livade, livade i kamenolomi), raznobojne livade i vrste vegetacije koje vole. Na području Rtnja otkriveni su: srpska ramonda, rtanjska nana, mačje oko i dr.

Biljke i životinje

Sokobanja se nalazi u podnožju kraških predela istočne Srbije, vegetacija u ovom regionu je floristički raznovrsna, a prostorno oskudna. Element mediteranske flore je uglavnom zastupljen u južnim delovima područja, u podnožju planina, značajnim brojem vrsta pretežno niske vegetacije, kojoj pripada crvenkasta zemlja.

Vegetacijski pojasevi, kao i klimatski i pedološki, rotiraju od podnožja do vrhova i organizovani su na sledeći način:
a) pojas od belog graba pomešan sa cerom i sladom; b) pojas od graba sa javorom; v) lešnik pojas; g) pojas bukove šume, koji na zaštićenijim padinama i stranama jasike prelazi u šumu kleke i smrče. Na upadljivijim vrhovima i visokim liticama Suve planine, Rtnja i Kučaja ima dodatnih šuma crnog bora i jele. Značajnu ulogu u kraškom terenu imaju mešovite šume raspoređene po ravnicama i brdima. Iznad šumskog tla postoje pašnjaci sa stepskom travom na padinama i arkto-alpskim florističkim obeležjima na visoravni.

Iznad šumskog tla se nalaze pašnjaci sa stepskom travom na padinama i arkto-alpskim florističkim obeležjima na stranama osovine. Prirodna vegetacija bukovih šuma najbolje je očuvana u istočnoj Srbiji. Najmasivnije konstrukcije nalaze se na višim, nepristupačnim krečnjačkim padinama. Tokom poslednjih 150 godina, šume donjih spratova su uglavnom devastirane spontanom eksploatacijom, delom paljenjem u najnižim delovima. Jedinstvenu florističku i zdravstvenu vrednost sokobanjskog kraja čine samonikle lekovite biljke.

Ovaj kraj je od davnina poznat po raznim korisnim lekovitim i drugim biljnim vrstama i zauzima jednu od najznačajnijih lokacija u okviru bogatstva i raznovrsnosti flore istočne Srbije. Najnovija istraživanja lekovitog i aromatičnog bilja ovog kraja dokazala su ogromnu raznolikost i bogatstvo specifičnih vrsta (posebno na Rtnju, Ozrenu i Devici), kao i njihov visok kvalitet u pogledu terapeutskih komponenti. Utvrđeno je prisustvo preko 200 vrsta (uključujući i endemske), od kojih su najpoznatije kantarion, kantarion, majčina dušica, kantarion, lipa, tisa i druge.

Klisura reke Moravice dom je raznovrsnog spektra životinjskih vrsta koje su značajne ne samo u nacionalnom, već i u svetskom nivou, uključujući mrmota, belog ježa, lešnika, hermelina, crvenu lasicu, belu rodu, sivog sokola. , lasta sokola, mala rovka, puffin, veliki pegavi detlić i mnogi drugi. U okolnim šumama žive i zečevi, jarebice, fazani, prepelice, vukovi, srne, divlje mačke, šakali, šljuke i divlje svinje.